Categorie: Kunst en cultuur

We rijden het parkeerterrein bij de Ahoy op. Het is wel druk, maar bijna alle invalideparkeerplekken zijn nog vrij. Als we richting ingang lopen, zien we een blauw Volkswagenbusje met een groep mensen eromheen. Eén voor een poseren ze bij het busje en laten ze een foto maken. We gaan naar een concert van Yusuf Islam, beter bekend als Cat Stevens.

Eenmaal binnen waan ik me in de seventies, maar dan met een publiek dat toen jong was. Ik neem plaats op het rolstoelplatform en zie stelletjes van ver in de vijftig innig verstrengeld voorbij lopen. Meestal geblondeerd, gekapt en opgedirkt, maar soms ook met vlechten in het haar of op sandalen. Er zijn weinig mensen van onze leeftijd en het publiek is opmerkelijk wit. Slechts één of twee hoofddoeken vallen op in de grijze massa.

Als het zaallicht dempt, komt een gehoofddoekte vrouw naar het rolstoelplatform, vergezeld door een jonge man. Melle kijkt me aan en wil nét iets tegen me zeggen als de vrouw voor het platform blijft staan, me aankijkt en haar hand naar me uitreikt. Ik aarzel. Is dit weer zo iemand die me wil bekeren of zegenen? Ik denk aan de non in Avignon die me een Maria-medaillon gaf en aan de drugsverslaafde in Hoog-Catharijne die er tot twee keer toe in slaagde zijn duim op mijn voorhoofd te leggen terwijl hij Sta op en wandel! riep.

Toch strek ik mijn arm naar haar uit. Ze schudt mijn hand en zegt: “I’m Yussuf’s wife.” Dan stapt ze soepel het rolstoelplatform op – een vleug van rozenwater, kruidnagel en kardemom achter zich latend.
“Ik dacht al, wat lijkt die jongen veel op Yussuf. Dat is zijn zoon,” zegt Melle opgetogen. Ik ruik aan mijn hand: rozenwater, kruidnagel, kardemom. Eén handdruk van Yusuf verwijderd.

Het concert is adembenemend. Omdat ik zijn liedjes eigenlijk niet echt ken, is het voor mij makkelijk om me onbevooroordeeld te laten meevoeren door Yusufs gitaarspel en vooral door zijn stem. Sommigen noemen die zoetgevooisd, ik zou hem goddelijk noemen – er hangt een lichtheid om hem heen die je recht in het hart raakt.

Het publiek is echter niet snel tevreden. Hoewel niemand het hardop zegt, hoopt iedereen dat Yusuf zoveel mogelijk oude hits zingt en dat hij de kostbare tijd niet verdoet met nieuwe liedjes. Laat Yusuf maar gewoon Cat zijn, voel je in de zaal als men roept om Sad Lisa of Wild world. Dat is wonderlijk, want feitelijk is er niet veel veranderd; zijn nieuwe liedjes hebben precies dezelfde feel en sound als de grote hits.

Yusuf geeft een toegift van twee liedjes, waarvan één onbekend. Wij weten dat hij na deze toegift niet meer zal terugkeren op het podium, hoe hard het publiek ook klapt, fluit en juicht. De vrouw met de hoofddoek staat op, neemt haar zoon aan haar zijde en stapt het rolstoelplatform af. Ze verdwijnt in de menigte. Alleen haar geur doet herinneren aan haar aanwezigheid. Rozenwater, kardemom en kruidnagel.

Meer weten over de reis van Cat Stevens naar Yusuf Islam? Lees het artikel op Nu.nl. Ook de moeite waard: www.yusufislam.com.

Toen ik deze week op de tram stond te wachten, viel mijn oog op een abri van HP Beats Audio: vier foto’s van mensen die luisteren naar muziek. ‘Zo heb je muziek nog nooit beleefd,’ luidde het onderschrift van de poster.

Op de poster staan foto’s van mensen in vier settings. Op de eerste drie foto’s staat een stel dat samen geniet van muziek die uit een laptop komt:

• 1. aan een diner (wit tafelkleed, kaarsje, vrouw gekleed in zwart en man in pak); 
  2. in het uitgaansleven (rood gordijn, hippe bank, vrouw in top met blote schouders, man in poloshirt en sneakers);
  3. thuis (bank met kleed, luxaflex, informele kleding).

Op de vierde foto staat geen stel, maar een vrouw alleen. Ze danst op de bank. Haar computer is geen laptop, maar een ingebouwde HP.

De boodschap van de reclame lijkt te zijn: Met Beats Audio op een HP computer kun je altijd en overal van muziek genieten, met wie je maar wilt. Hoewel deze reclameuiting op het eerste gezicht onschuldig lijkt, is er méér aan de hand: de afbeeldingen leggen een verborgen norm op over mannelijke en vrouwelijke seksualiteit. 

Aan de individuele foto’s ligt het niet. De mensen op de foto’s worden niet seksueel ongelijkwaardig afgebeeld, zoals bijvoorbeeld wél het geval was bij de reclamefoto’s van Suit Supply – die daardoor onlangs grote ophef in de media hebben veroorzaakt. Integendeel: op de foto’s van HP Beats Audio zitten twee mensen steeds netjes en gelijkwaardig naar muziek te luisteren.

Het probleem zit in de combinatie van de foto’s – de reeks: samen vertellen de foto’s namelijk een verhaal. Als je de foto’s beter bekijkt, blijkt de man op de foto’s drie keer dezelfde man te zijn. Hij geniet van (muziek met) drie verschillende vrouwen, waarbij hij drie verschillende outfits draagt. De foto’s verwijzen subtiel naar een seksuele verhouding tussen deze man en de vrouwen; hij is close met hen alle drie. Naar de eerste vrouw buigt hij zich toe (om haar te kussen?), de tweede vrouw zit bij hem op schoot en om de derde vrouw heeft hij zijn arm geslagen. Dit doe je niet bij je zus of ‘gewone’ vriendin – deze man is intiem met de vrouwen.

Dan is er de vierde vrouw. Zij zit alleen thuis. Omdat de man alleen op déze afbeelding ontbreekt, wordt de suggestie gewekt dat hij afwezig is; hij hoort bij haar, maar is er niet. Hij is wél bij drie andere vrouwen; dit wekt de suggestie dat hij (veelvuldig) vreemdgaat.

De vrouw die alleen op de foto staat, is echter geen slachtoffer; zij vermaakt zich thuis prima met haar HP Beats Audio. Is deze reclame dan wel problematisch te noemen? Ik vind van wel. Omdat het de man is die vreemdgaat, niet de vrouw. Dit bevestigt het conventionele beeld dat vrouwen trouw en monogaam zouden zijn (en naïef, want deze bedrogen vrouw heeft niets door), terwijl mannen niet genoeg zouden hebben aan één partner. Dit is een eeuwenoud beeld, dat al sinds mensenheugenis wordt herhaald.

Als wij willen dat mannen en vrouwen niet langer in hokjes worden geplaatst, maar individuele keuzes kunnen maken, zou het goed zijn om dit stereotiepe beeld eens wat vaker te doorbreken. De sleutel hiertoe is diversiteit in reclameuitingen: polygame mannen én vrouwen. Ook eens een vrouw aan de macht, of een man als seksobject. Zo gaan jonge jongens het misschien minder vanzelfsprekend vinden dat zij losse seksuele contacten hebben, en worden meisjes juist uitgenodigd om ook iets meer te (s)experimenteren.

Dokter Jazz is een roman over de wederzijdse aantrekkingskracht tussen de westerse wereld en de islam. Dat de relatie tussen deze twee werelden niet vanzelfsprekend is, blijkt uit de twee met elkaar verweven hoofdverhaallijnen uit het boek: die van Mads/Louhou en die van Selma/Kader. Deze tot de verbeelding sprekende roman biedt echter meer dan de platte waarneming dat beide culturen niet altijd even gemakkelijk samenvloeien. Met verrassende perspectieven en weinig voor de hand liggende verbanden sleept Jensen de lezers mee in de twee werelden: die van eer en religie en die van levenspassie en lust.

Het boek is verdeeld in vijf delen met elk een andere vertellende instantie. Dit heeft tot gevolg dat er informatie wordt gegeven die met één verteller nooit aan het licht zou zijn gekomen.

Het eerste deel gaat over Dolly Laudrup, een jonge en aantrekkelijke redactrice. Ze beschrijft haar dubieuze relatie met haar inmiddels overleden oom Mads Laudrup. Enerzijds voelde zij altijd enige schaamte voor haar oom, die veel dronk, een openlijke hekel had aan islamieten en luidruchtig in zijn eentje het Deense volkslied zong op verjaardagen. Veertien jaar na Mads dood wordt Dolly’s interesse in haar oom echter gewekt door een gesprek met haar vader. Haar oom Mads blijkt maagdenvlieshersteloperaties te hebben verricht. Als Dolly haar vader hiernaar vraagt, blijkt hij weinig antwoorden te hebben. Dolly is geïntrigeerd door haar oom en start een zoektocht naar zijn leven.

Na deze spannende introductie, die de lezer vol vragen achterlaat, volgen de andere verhaallijnen: die van Mads in de periode voor hij zijn kliniek opent, die van Selma die haar hart heeft verpand aan een Arabier en die van de Egyptische Kader, die zijn jonge en mondige vrouw Zeynep ervan verdenkt dat ze hem bedriegt.

Hoewel niet gelijk duidelijk is hoe, hangen al deze verhaallijnen met elkaar samen. Het in de verschillende hoofdstukken wisselende vertelperspectief zet Jensen geraffineerd in als middel om de lezer nieuwsgierig te maken naar de onderlinge relaties van de personages. Tot het laatste deel van het boek blijft de lezer zichzelf afvragen hoe bepaalde zaken in elkaar zitten.

Daarnaast stellen de verschillende vertelinstanties de auteur in staat om verschillende culturen (de Deense/westerse en de Arabische) ‘van binnenuit’ te laten zien. Na het lezen van het boek kent de lezer de motieven van een in liefde teleurgestelde islamofoob, maar ook die van een eenzame, aan seks verslingerde reizigster en die van een agressieve en overspelige echtgenoot. De lezer leert dat dingen soms anders zijn dan ze lijken en zal zijn oordeel over bepaalde gedragingen voortaan voor zich houden tot hij achterliggende motieven kent.

Jensen heeft zich duidelijk verdiept en goed ingeleefd in de (zeer verschillende) subculturen. Zij neemt ons mee in de wereld van de aan de drank geraakte jazzmusicus, waarbij de titels van allerlei belangrijke jazzplaten ons om de oren vliegen. Daarnaast waant de lezer zich volledig thuis in het rijkeluisleven in Saoedi-Arabië en in de geheimen onder de sluiers van islamitische vrouwen.

Tot slot: Jensen beheerst de vertelkunst als geen ander. Dit alles maakt Dokter Jazz een zeer vermakelijke en boeiende roman.

Tip: Het afspelen van de liedjes uit het verhaal, bijvoorbeeld via Youtube, brengt de lezer tijdens het lezen al snel in de sfeer. Een absolute aanrader voor wie de jazzliedjes (nog) niet kent!

Durf jij? is de nieuwe cd van Ellen ten Damme. Het is een bijzondere cd, want de teksten voor deze cd zijn geschreven door dichter Ilja Leonard Pfeijffer. De liedjes komen voort uit een project dat op 8 oktober 2006 op tv werd uitgezonden: De avond van het liefdeslied. Het was een avond waarop 13 zangers een lied vertolkten van 13 dichters. Zo werden twee ogenschijnlijk ver uit elkaar liggende disciplines bij elkaar gebracht, wat een bont geheel opleverde van diverse stijlen muziek en poëzie.

Voor dit project schreef Pfeijffer de tekst voor Durf jij?, dat Ten Damme op muziek zette. Pfeijffer gaf toen, in 2006, al aan dat hij meer van dit soort liedjes zou willen schrijven, die hij wilde bundelen en Songs for Ellen wilde noemen. Blijkbaar heeft de samenwerking ook Ten Damme geïnspireerd, want er volgden nog tien nummers. Deze resulteerden in de cd, die sinds vrijdag 13 november in de winkels ligt.

Op de dvd van De avond van het liefdeslied legt Pfeijffer uit hoe de tekst van het nummer Durf jij? tot stand is gekomen. Je ziet hem in een met kaarsen verlichte kamer een glas rode wijn inschenken en hoort op de achtergrond Dolly Partons Jolene. Waarom dit liedje? Pfeijffer begint te vertellen:

Jolene, jij bent zo mooi en pak mijn man niet af. Ik weet wel dat je het kan, maar doe het niet, alsjeblieft. Dat is een heel erg… het is tegelijkertijd sentimenteel, en het is wrang, en het is gemeen, en het is vals… en het is heel simpel en direct, en… En tegelijkertijd werkt het ook heel erg, omdat je weet dat Dolly Parton het zingt. Ik heb er wel een beetje naar gestreefd om iets te maken dat in de buurt komt, maar dit is gewoon wel echt heel goed hoor, Dolly.

Op de cd is dit streven van Pfeijffer duidelijk voelbaar in de teksten, die, op één uitzondering na, allemaal dat sentimentele, dat wrange, hebben. Het thema van de cd is de liefde. Niet de romantische liefde, maar de liefde die je afhankelijk maakt, kwetsbaar en onzeker. De keerzijde van de liefde.

Zo vertolkt Ten Damme in Ik moet nog zoveel leren een vrouw die wacht op haar lief, die maar niet komt opdagen. Elk couplet begint met ‘Ik moet nog zoveel leren’, waarna steeds een werkwoord volgt: verdragen, begrijpen, accepteren en bevatten. Vier werkwoorden die afhankelijkheid en overgave aanduiden, wat het sterkst naar voren komt in het tweede couplet: ik moet nog zoveel leren te begrijpen/zoals bijvoorbeeld dat je van me houdt/als jij niet belt, of komt, en mij beschouwt/als iets dat jij ook morgen nog kunt grijpen.

Als de vrouw zich uiteindelijk in de kroeg zit te bezatten waar haar geliefde vaak komt, en hij ook daar maar niet verschijnt, wordt de ernst van de zaak voelbaar. Ze wordt aan het lijntje gehouden en ondergaat dit lijdzaam: en buiten is het winter het is pijnlijk koud/er wordt wanhopig bier besteld, geen mens is blij/het is al laat, de klok is stout/de grap is oud, en iedereen komt door de deur behalve … [jij].

De keerzijde van de liefde – geen cd dus om vrolijk van te worden? Eigenlijk valt dat wel mee, want de muziek op deze cd is veelzijdig. Vrolijke tonen en humoristische teksten maken het geheel allerminst zwaarmoedig. Neem bijvoorbeeld nummer 3 op de cd, Koningin van Frankrijk. De eerste twee coupletten lijken een soort kinderlijke droom te zijn: Als ik de koningin van Frankrijk was,/dan droeg ik duizend jurken op een dag/en wuifde ik zolang tot jij me zag,/jij met je rode revolutionaire das,/als ik de koningin van Frankrijk was.

Bij het derde couplet krijgt het lied echter een wending, waarna die wrange kant van de liefde weer naar voren komt: Je rookt met vrienden in stinkende kroegen,/met standpunten tot diep in de nacht./Wanneer ik me soms bij jullie wil voegen,/dan lach je me uit, omdat iedereen lacht./Omdat er niks te lachen valt, als ik de koningin van Frankrijk was! […] Als ik de koningin van Frankrijk was,/vermoordde ik je vrienden allemaal,/dan spieste ik je hoofdje op een paal,/opdat je stil en rustig bij me was,/als ik de koningin van Frankrijk was.

Poëtische en muzikale tegenstellingen komen ook terug in het nummer Misschien. Dit nummer begint met de zin Misschien zal ik een draakje voor je slachten. De combinatie van het woord ‘draakje’ met de langzame, romantische sound maakt dat deze zin lieflijk klinkt. Het woord ‘slachten’ kondigt echter alvast de wrangheid aan die de boventoon voert in het volgende couplet: Misschien zal ik een ex van jou vermoorden./Misschien zal ik haar wurgen met een touw./ Misschien zal ik je zeggen dat de woorden/niet kunnen zeggen dat ik van je hou.

Een ex vermoorden is heus romantisch, dat blijkt uit de lieflijke muziek en de tekst van het refrein: Als jij maar weet/dat ik het deed, oh/Als jij maar weet/dat ik het deed/zodat je nooit vergeet/jij bent van mij…/misschien. Het woord ‘misschien’ maakt de romantiek wel tragisch – er spreekt wanhoop uit.

Ellen ten Damme heeft met Durf jij? dus een bijzonder en veelzijdig werk gemaakt. Dit komt op de eerste plaats door de spannende teksten van Ilja Leonard Pfeijffer, maar ook Ten Damme zelf verdient een pluim; zij laat zich met haar stem steeds weer van een andere kant horen: zacht, stoer, naïef, kwetsbaar, rebels… Deze veelzijdigheid wordt versterkt door de zeer diverse composities waarop zij de teksten van Pfeijffer heeft gezet.

Eigenlijk zijn er maar twee dingen aan te merken op deze cd. Ten eerste het nummer Bang om rijk te worden. Het is een vrolijk lied dat niets te maken heeft met liefde, noch met de keerzijde ervan. Er zit weinig diepgang in en thematisch valt het totaal buiten de boot bij de rest van de cd. Maar goed, als je het nummer beschouwt als vrolijke uitsmijter van de cd, valt er mee te leven.

Helaas heeft Van Damme gekozen voor een andere uitsmijter: Daar waar jij wil zijn, het laatste nummer en enige écht minpunt van deze cd. Dit nummer is namelijk niet geschreven door Pfeijffer en Ten Damme, zoals de rest van de cd, maar door Robin Berlijn. Het heeft een platte, weinigzeggende tekst; muzikaal valt er evenmin veel te beleven. Gelukkig duurt dit laatste liedje nog geen anderhalve minuut, nog geen fractie dus van dit zeer bijzondere en geslaagde project!

Nieuwsgierig geworden? Koop de cd op Bol.com of lees meer over Ellen ten Damme en Ilja Leonard Pfeijffer.

Aan het begin van de tentoonstelling hangt een grote zwart-witfoto van Georges Mathieu, waarop hij streng in de lens kijkt. Don’t fuck with me, lijkt hij te willen zeggen. Op de achtergrond zie je een van zijn kunstwerken: een wild geheel van verfstrepen, en zelfs verf die rechtstreeks uit de tube op de muur (of het doek) is gespoten. Mathieu maakt onderdeel uit van de tentoonstelling Paris Central, waarin de naoorlogse Parijse kunstwereld wordt geëxposeerd. Een woelige periode, waarin kunstenaars vooral hun eigenheid wilden ontdekken (‘Alles moet anders’).

Een vader met twee jonge zoons komt de zaal binnen. Hij merkt de foto op en blijft er met zijn kroost voor staan. De oudste, nog geen vijf jaar oud, werpt een vluchtige blik op de foto en zegt: "Die doet maar wat." Er klinkt minachting door in zijn stem. Hij maakt aanstalten om weg te lopen, maar zijn vader pakt hem bij de arm en zegt: "Wacht eens even. Maar dat is toch kunst, wat die man heeft gemaakt?" De jongen kijkt nog eens omhoog en zegt vervolgens vastberaden: "Nee, want hij heeft het ook in zijn gezicht." Dan wendt hij definitief zijn hoofd af en loopt verder.

Deze jonge museumbezoeker werpt een nieuw licht op de zaak als het gaat om engagement in de kunst (zie eerdere blogs). Engagement in de kunst is het in een context kunnen plaatsen van een visie op de maatschappij. Logisch dus dat een vierjarige zijn neus ophaalt voor het ‘geklieder’ van Georges Mathieu.

De expositie Paris Central is tot 17 januari 2010 te zien in het Cobra museum voor moderne kunst in Amstelveen. Tip: neem een audiotour als je de tentoonstelling bezoekt en laat je meeslepen in het Parijse kunstklimaat van de jaren ’50!